سال الگوی مصرف

کودتا ، کودتا ….

اقدام دکتر مصدق در جهت برگزاری همه پرسی ونتیجه آن که در رستای خواسته وی شکل گرفت و به انحلال مجلس هفدهم انجامید ، خشم دولت های انگلیس و امریکا را برانگیخت تا جایی که چنین اقدامی ، در جهت منافع کمونیست ها قلمداد شد ژنرال آیزنهاور ، رییس جمهوری امریکا ، طی سخنانی ضمن ابراز نگرانی از نتیجه همه پرسی ، دکتر مصدق را در این ماجرا به نزدیک شدن به کمونیست ها متهم و خاطر نشان کرد : ((… در 19 حولای مصدق در صدد تعطیل مجلس بر آمد و در رفراندومی که در 2 اوت انجام شد مجلس منحل شد . کمتر از یک هفته قبل از این تصمیم ، گزارش رسید که او همچنان به کمونیست ها نزدیک می شود … یک گزارش دیگر حاکی بود که قرار است 20 میلیون دلار از شوروی دریافت کند و این مبلغ برای هزینه های سه ماه آینده دولت او کفایت می کرد ….))

((آنتونی ایدن )) وزیر خارجه انگلستان نیز که اقدام دولت وقت ایران را در جهت انحلال مجلس ، مخالف سیاست های کشور متبوع خود می دید ، موفقیت مصدق را در اجرای طرح همه پرسی ، حاصل پشتبانی  های کمونیست ها عنوان کرد .

دکتر مصدق در واکنش به این شایعه پراکنی ها ، در یک نطق رادیویی گفت : ((…ملت ایران به انحلال مجلس هفدهم رای داد و دولت را تایید کرد و اظهارات بعضی سیاستمداران خارجی به این مضمون که این امر به وسیله عواملی غیر از قاطبه ملت ایران انجام گرفته ، صرفا برای این است که حقیقت را مکتوم کنند و ممالک بی طرف دیگر متوجه نشوند که ملت ایران با یک صدا و یک دل و یک جهت نفوذ خارجی رامحکوم کرده است )). باید یادآور شد ،اجرای طرح همه پرسی و نتایج آن اگر چه به ظاهر مصدق را در پیشبرد سیاست های خود موفق جلوه می داد و مخالفان را از صحن مجلس خارج می ساخت ، اما این تمام آن چیزی نبود که از آن شرایط بحرانی فهمیده می شد . دولت مصدق به رغم این موفقیت در وضع بسیار متزلزلی قرار داشت جریانات داخلی و خارجی به گونه ای شکل می گرفت که تماما علیه او بود ، خاصه آن که شایعه پشتبانی کمونیست ها از مصدق در جریان همه پرسی که از سوی سازمان جاسوسی امریکا (سیا) دامن زده می شد ، در افکار عمومی جای گرفته بود و این امر بیش از همه دولت وی را تهدید می کرد .

چنان که گفته شد رییس ((سیا)) در جهت دامن زدن به این شایعه و بزرگ جلوه دادن این اتهام که مصدق صیدی ناتوان در دام کمونیست ها است مقاله ای را در مجله ((نیوزویک )) تدارک دید . در بخشی از این مقاله به نقل از کتاب ((پنجاه سال نفت ایران ))نوشته ((مصطفی فاتح )) چنین آمده است : (( حزب توده ایران به تدریج موقعیت خاصی پیدا می کند ، تظاهرات منظم افراد این حزب در روز سی ام تیر که در آن بین 35 تا 50 هزار نفر شرکت کردند و شماره آن ها از تظاهر کنندگان دیگر که طرفدار دولت بودند فزونی داشت ، نشانه قوت گرفتن کمونیست ها در ایران می باشد . این حوادث نشان می دهد که ممکن است دکتر مصدق نخست وزیر ایران به زودی ، یا کمونیست ها را در اداره امور دولتی شرکت دهد و یا در مقابل آن ها با شکست مواجه شود…مصدق چندین بار در لحظات بحرانی پشتبانی حزب توده را مورد قبول قرار داد و البته حزب توده نیز از این موقعیت ها حداکثر استفاده را کرده است … دکتر مصدق که مصمم است همچنان برسر کار بماند اجبارا به طرف اتحاد با حزب توده کشانده می شود …))

چنان که گفته شد این شایعه می توانست زمینه هر گونه اقدام غیر قانونی را علیه نخست وزیر وقت فراهم آورده و سرنگونی وی را در قالب کودتا در افکار عمومی توجیه نماید .

همان طور که پیش بینی می شد کودتایی نیز شکل گرفت که اگر چه ناکام ماند اما موقعیت دولت وقت را بیش از پیش متزلزل می ساخت .

کودتای نافرجام 25 مرداد

                 در ساعت یک بعد از نیمه شب 25 مرداد سر تیپ نصیری رییس گارد سلطنتی با چهار کامیون نظامی و دو جیب ارتش و یک زره پوش به منزل شخصی دکتر مصدق رفت و بااظهار این مطلب که حامل فرمان شاه است ، قصد اشغال خانه راداشت . اما مصدق که از نقشه کودتا مطلع شده بود بلافاصله از طریق محافظین خود رییس گارد را باز داشت کرد .

متعاقب این جریان تعدادی از مقامات از جمله معاون ستاد ارتش و دو تن از وزرای دولت توسط نظامیان گارد سلطنتی دستگیر اما با تلاش دولت آزاد می شوند . 

دولت صبح روز واقعه ضمن انعکاس این خبر ، از آن به عنوان کودتای نا فرجام یاد و تعداد دیگری را به اتهام شرکت در آن ماجرا باز داشت کرد . بر کسی پوشیده نماند که این کودتا توسط دولت های امریکا و انگلیس شکل گرفته و به تایید شاه نیز رسیده بود . پس از کودتای نافرجام 25 مرداد و اعلام خبر آن از سوی دولت ، شاه با هواپیمای اختصاصی خود به بغداد گریخت تا از ترکش حوادث بعدی در امان بماند . این کودتا اگر چه ناکام ماند و به اهداف از پیش تعیین شده خود نایل نیامد ، اما وقوع کودتای بزرگ تری را زمینه سازی کرد که در 28 مرداد 1332 با مداخله مستقیم و علنی دولت های امریکا و انگلیس به وقوع پیوست و به سرنگونی دولت مصدق انجامید .

غلامرضا نجاتی در کتاب ((جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران )) در این خصوص می نویسد : ((محمد رضا شاه ، در نیمه شب اول اگوست 1953 (10 مرداد 1332) یعنی قبل از رفراندم ، دزدانه ، در درون اتومبیلی در محوطه کاخ سعدآباد با کرمیت روزولت ، سر کرده جاسوسان امریکایی ملاقات می کند تا ترتیب اجرای کودتای انگلیسی ، امریکایی را برای از میان برداشتن نخست وزیری که برای استیفای حقوق ملت ایران با همان استعمارگران انگلیسی و امریکایی در حال مبارزه بود فراهم سازد . در این ملاقات ، کارگران کودتا علامت و پیام رمزی را که معرف اعتبار نامه اش از سوی چرچیل و آیزنهاور بود به شاه ایران اعلام می کند و مقام سلطنت که برای حفظ قانون اساسی به کلام ا…مجید سوگند یاد کرده بود ، دستورات فرستاده دشمن را موبه مو اجرا می کند . ))

کرمیت روزولت ،کارگردان کودتا ، در کتاب خود تحت عنوان ((ضد کودتا )) برنامه ریزی کودتا را فبل از تاریخ اجرای طرح همه پرسی یاد کرده می نویسد : (( خوشبختانه قبل از شروع انتخابات مقدمات کار فراهم شده بود … ((بیل هرمن ))

ومن ، بانمایندگان اصلی شرکت نفت انگلیس و ایران تماس بر قرار کرده بودیم … ))اجرای کودتا علیه دولت ملی تنها برنامه ای نبود که از سوی دولت امریکا تدارک می شد بلکه تعیین جانشین وی یعنی سر لشگر زاهدی ، موضوع دیگری بود که در چهار چوب این برنامه قرار می گرفت . شاه در 22 مرداد در اجرای طرح از پیش تدارک شده کودتا به موجب فرمانی ، سرلشکر زاهدی را به نخست وزیری منصوب کرد ولی این انتصاب تا چند روز بعد صورت آشکار به خود نگرفت ودر نزد زاهدی محفوظ ماند تا هر وقت که وی صلاح دانسته و موقعیت نیز اقتضا کند به اطلاع دکتر مصدق رسانده شود .

ـــــــــــــــــــــــــــ

              حمله به شاه

دکتر حسین فاطمی وزیر خارجه دولت ملی ، پس از واقعه کودتای نا فرجام 25 مرداد ، در نشریه (( باختر امروز )) سر مقاله ای در حمله به شاه نوشت و در آن به دور از هر گونه ملاحظه ای حرکت شاه را به دزدها و بد کاره ها تشبیه کرد ، در بخشی از سر مقاله ((باختر امروز )) نوشته حسین فاطمی آمده است : (( یکی نیست بپرسد دیگر شما و فامیل شما از این مشت پا برهنه و لختی که 20 سال پدرت آن ها را به نفت جنوب زیر نظر مستقیم خویش فروخت .. چه می خواهید ؟ ثروت یک مملکت را به غارت بردید . املاک و اموال و نوامیس مردم از دست این خانواده 30 سال است که در امان نبوده ، حالا هم مثل دزدها و بدکاره ها از تاریکی شب برای کودتا استفاده می کنید و برای استراحت به (( کلاردشت )) تشریف می برید !!!))