روابط خارجی زمان کریم خان زند

روابط ایران با هند د ر عهد زندیه بسیار دوستانه بود و بیشتر جنبه بازرگانی ، تجاری داشتارتباط ایران با کشورهای اروپائی و همچنین کشورهای همسایه از عهد صفویه به بعد به صورت روابط سیاسی – بازرگانی صورت می گرفت . هر یک از دولتهای اروپائی جهت پیشرفت در این زمینه ، تلاشهای زیادی می کردند . انگلیسیها ، هلندیها ، فرانسویها با ایجاد شرکتها و کمپانیهای شرقی و ساخت دفتر نمایندگی که از زمان صفویان اقدام به این کار کرده بودند ، جای پای خود را در امر تجارت و بازرگانی محکم کرده بودند .
روابط ایران با کشورهای همسایه عثمانی و روس بیشتر دارای جنبه های سیاسی و نظامی بود تا بازرگانی و تجارتی ، بنابراین روابط خارجی ایران در عهد کریم خان زند را به دو دسته تقسیم می کنیم:

الف : روابط خارجی ایران با کشورهایی که جنبه سیاسی نظامی دارد :
1- رابطه ایران با عثمانیدر عهد زندیه روابط ایران و عثمانی جنبه سیاسی داشت گرچه روابط بازرگانی نیز وجود داشت . موضوعات اصلی روابط دولت ایران و عثمانی عبارت بود از :
o مرزهای طولانی بین دو کشور
o اختلاف سیاسی بر سر اشغال مناطق مرزی
o طرفداری موردی یکی از دو کشور از اعراب مرزنشین
o وجود اماکن مقدس شیعیان در خاک عثمانی و علاقه ایرانیان به زیارت این اماکن

1 . در سال 1178 کریم برای سرکوبی اعراب بنی کعب از عمر پادشاه بغداد والی بغداد کمک خواست وی قبول نکرد .
نقش اعراب جنوب در روابط ایران و عثمانی عهد کریمخان

2- در سال 1179 کریم برای سرکوبی اعراب عمان از والی بغداد خواست تا اجازه دهد از طریق عراق راه خشکی عازم عمان شود ، باز هم نپذیرفت .
3- در سال 1182 وقتی که والی بغداد میر مهنا را به قتل رساند کریم خان اعتراض کرد بدین ترتیب نارضایتی به حدی رسید که کریم خان به بصره لشکر کشید و آنجا را تصرف کرد .


2- رابطه ایران با روسیهپس از آنکه در زمان نادر شاه افشار روسها مناطق مازندران و گیلان و دیگر نواحی شمالی ایران را تخلیه کردند به علت آشفتگی اوضاع داخلی پس از مرگ پطر کبیر تا روی کار آمدن کاترین دوم برخورد نظامی میان دو کشور روی نداد ، در زمان کریم خان نیز به علت اینکه ایرانیان با قدرت در مرزها ایستادگی میکردند ، تجاوزاتی از طرف روسها صورت نگرفت .
1- در سال 1180 ه . ق هیاتی به ریاست مستر اسکیپ با هدایای بسیار از روسیه نزد کریم خان آمد .
2- در سال 1192 سفیر دیگری از جانب روسیه به حضور کریم خان رسید و پیشنهاد اتحاد بر علیه عثمانی را داد ، اما مرگ کریم خان مانع از قبول این پیشنهاد شد .
3- در سال 1199 ،ژنرال روسی به نام پوتمکین در اصفهان به حضور مرادخان زند رسید و تقاضای انحصار تجارت در گیلان و مازندران رابه اطلاع خان زند رسانید و علی مراد خان پذیرفت .


ب: روابط خارجی ایران با کشورهایی که جنبه بازرگانی تجاری دارد .
1. روابط ایران و هند روابط ایران با هند د ر عهد زندیه بسیار دوستانه بود و بیشتر جنبه بازرگانی ، تجاری داشت .
دولت ایران برای تشویق بازرگانان هندی به تجارت با ایران ، کاروانسرایی مخصوص برای آنان در شیراز احداث کرده بود . اگر چه شرکت انگلیسی هند و شرقی سعی کرد تجارت ایران و هند را خود بدست گیرد اما بین دو کشور ایران وهند کالایی چون ادویه ، ابریشم ، مروارید ، شکر ، چینی ، و رد و بدل می شد .

2. روابط ایران و انگلستان






( فعالیت انگلستان در ایران عمدتا در قالب شرکت انگلیسی هند و شرقی انجام می پذیرفت )

در عهد زندیه فعالیتهای تجاری انگلیسیها دچار افت خیز شد. پس از اینکه فرانسویان در قسمتی از سواحل اقیانوس هند مستقر شدند مشکلاتی برای کشتیهای تجاری انگلیسیها در خلیج فارس ایجاد کردند ، علاوه براین انگلیسیها در داخل ایران نیز با مشکلاتی مواجه بودند از جمله اینکه لار نسبت به ماموران و مرکز تجاری انگلیس در بندر عباس تعدیاتی کرد به همین دلایل انگلیسیها در سال ی1174 – 1175 مقر تجاری خود را از بندر عباس به بصره انتقال دادند اما دوباره از سالهای 1177 – 1176 خواستند فعالیتهای تجاری خود را در ایران از سر گیرند با این منظور طبق قراردادی که با حاکم بوشهر منعقد کردند نمایندگی انگلستان در بوشهر از صورت نمایندگی شرکت تجاری به صورت یک مرکز سیاسی درآمد که به مرور بر سواحل جنوبی ایران مسلط شدند .

قرارداد انگلیسی ها و حاکم بوشهر در عهد کریمخان زند

1- شرکت انگلیسی از هر نقطه بوشهر می خواست می تواند زمینی برای احداث ساختمان تجاری انتخاب کند
2- کسی حق ندارد از تاجران انگلیسی پرداخت عوارض گمرکی را طلب کند .
3- آزادی مذهبی به انگلیسیها داده شود .
4- باید زمینی برای قبرستان آنها اختصاص داده شود .
5- قروض بازرگانان انگلیسی بایستی پرداخت شود.
6- مادامی که تجارتخانه های انگلیسی در بوشهر دایر است هیچ ملت اروپای اجازه سکونت در بوشهر را ندارد .










کریم خان برای سرکوبی میرمهنا به نیروی دریایی نیاز داشت و او به انگلیسیها داد تا آنان وسایل بحری و نیروی لازم را در اختیار خان زند گذارند ولی انگلیسیها عملا فقط یک کشتی کوچک در اختیار او قرار دادند که باعث بدبینی و رنجش کریم خان نسبت به انگلیسیها شد دلیل عدم همکاری انگلیسیها با خان زند در سرکوب میرمهنا این بود که انگلیسیها می خواستند با خودسری های میرمهنا درخارک شرکتهای هلندیها به طور کامل سرکوب شود




منبع:CDایرانیا




 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در این دوره هیچ درگیری بین ایران و کشورهای همسایه روی نداد ( به جز جنگ بصره در اواخر حکومت کریم خان ) و همچنین به دلیل اقدامات امنیتی که کریم خان انجام داد فعالیتهای بازرگانی و تجاری در ایران توسعه یافتکریم خان که در اواخر عمر خود نسبت به فعالیت انگلیسیها بدبین شده بود به آنان دستور داد که خاک ایران را ترک کنند .

رابطه کریمخان و انگلیسی ها روابط ایران با هند د ر عهد زندیه بسیار دوستانه بود و بیشتر جنبه بازرگانی ، تجاری داشتارتباط ایران با کشورهای اروپائی و همچنین کشورهای همسایه از عهد صفویه به بعد به صورت روابط سیاسی – بازرگانی صورت می گرفت . هر یک از دولتهای اروپائی جهت پیشرفت در این زمینه ، تلاشهای زیادی می کردند . انگلیسیها ، هلندیها ، فرانسویها با ایجاد شرکتها و کمپانیهای شرقی و ساخت دفتر نمایندگی که از زمان صفویان اقدام به این کار کرده بودند ، جای پای خود را در امر تجارت و بازرگانی محکم کرده بودندکریم خان که از مفاد قرارداد میان انگلیسیها و حاکم بوشهر آگاه شد و فهمید که انگلیسیها قصد تجارت و بازرگانی را در ایران ندارند بلکه هدفشان تسلط سیاسی بر ایران است و حتی اعلام کرد انگلستان نمی تواند ایران را مانند هندوستان با مکر و تزویر به چنگ آورد و نسبت به آن بدبین شد و در صدد قطع رابطه برآمد .

قرارداد همکاری کریم خان به سال(1181 ه . ق ) با انگلیسیها :
نظر مساعد خان زند را جلب کنند ، خواستار همکاری با کریم خان شدند و در این مورد بین کریم خان و نماینده شرکت انگلیسی قرارداد همکاری در بیرون راندن میرمهنا از جزیره خارک منعقد شد .
1- انگلیسیها نیروی دریای خود را برای راندن میر مهنا از جزیره خارک در اختیار دولت ایران بگذارد .
2- هر مقدار پارچه برای تهیه ملبوس سپاهیان کریم خان لازم شود به دولت ایران بفروشد .
3- مبادلات تجاری بر اساس پایاپای باشد و پارچه های مورد نظر با ابریشم گیلان و پشم کاشان معاوضه شود .
اما انگلیسیها در تعهدات خود در سرکوب میر مهنا سستی نشان دادند این موجب کدورت و بدبینی کریم خان نسبت به آنها شد و دستور اخراج آنان را از بنادر جنوبی صادر کرد . 

میر مهنا وکریم خان وانگلیسیها

1- در جریان سرکوبی میر میهنا چون کریم خان به کمک انگلیسیها نیاز داشت با آنان یک قراداد همکاری بست ولی دوام این قرارداد خیلی کوتاه بود وانگلیسیها نسبت به تعهدات خود عمل نکردند .

کریم خان به سال 1182 دستور داد نمایندگی تجاری انگلستان در بوشهر را تعطیل وتمام اتباع انگلیسی را از ایران اخراج کنند ، پس از این انگلیسیها فعالیتهای بازرگانی خود را در بصره بیشتر کردند .از زمان جانشینان کریم خان ، انگلیسیها بار دیگر فعالیتهای تجاری خود را در ایران را از سر شروع کردند . حتی در زمان لطفعلی خان زند روابط گرم میان نماینده شرکت هند شرقی ( سرهار فورد جونز) و لطفعلی خان برقرار بود .


3. روابط ایران و فرانسه این روابط عمدتا در قالب شرکت فرانسوی هند و شرقی انجام می پذیرفت )

1- در زمان زندیه روابط ایران و فرانسه گذشته از فعالیتهای تجاری ، جنبه سیاسی نیز داشت .
2- پادشاه فرانسه لوئی چهاردهم برای ایجاد اتحاد میان ایران و عثمانی در مقابل سیاست تجاوزگرانه روسیه ، تلاشهایی انجام داد .
3- به سال 1181 ق پیروکنسوول فرانسه در بصره برای گسترش فعالیتهای تجاری با ایران با کریم خان پیشنهاد کرد فسوجات فرانسوی را با ابریشم گیلان و پشم کرمان مبادله کنند کریم خان نیز این پیشنهاد را پذیرفت .
.
1- در سال 1180 ه . ق هیاتی به ریاست مستر اسکیپ با هدایای بسیار از روسیه نزد کریم خان آمد .
2- در سال 1192 سفیر دیگری از جانب روسیه به حضور کریم خان رسید و پیشنهاد اتحاد بر علیه عثمانی را داد ، اما مرگ کریم خان مانع از قبول این پیشنهاد شد .
3- در سال 1199 ،ژنرال روسی به نام پوتمکین در اصفهان به حضور مرادخان زند رسید و تقاضای انحصار تجارت در گیلان و مازندران رابه اطلاع خان زند رسانید و علی مراد خان پذیرفت .

4. روابط ایران و هلند
این روابط عمدتا در قالب شرکت هلندی هند شرقی انجام می پذیرفت )

هلندیها در عهد افشاریه تجارت خود را رونق بخشیدند و دفاتر نمایندگی خود در شهرهای بوشهر ، اصفهان ، بصره تاسیس کردند . در سالهای 1165 به علت اوضاع نابسامان ایران مراکز فعالیت خود را در ایران تعطیل کردند اما بصره همچنان فعال ماند ، در سال 1166 بین کمپانی هلندیها و حاکم بصره اختلاف پیش آمد و حاکم بصره آنان را اخراج کرد . آنها به بندر ریگ آمده و با اجازه از حاکم آنجا تجارتخانه ای در جزیره خارک تاسیس کردند و فعالیتهای بازرگانی و تجارتی خود را گسترش دادند با ظهور میر مهنا و آشفتگیهای که وی در بنادر ایران ایجاد کرد هلندیها برای همیشه از خلیج فارس اخراج شدند .